Igrzyska Wolności 2018: „Bitwa o historię” na wielu płaszczyznach

Igrzyska Wolności 2018 obejmowały dzień 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Był to doskonały pretekst do zastanowienia się nad różnymi wymiarami historii Polski i Europy oraz do wyciągnięcia ważnych wniosków na przyszłość.

Podczas prowadzonego przez Mikołaja Mirowskiego panelu dyskusyjnego „Ocalić od zapomnienia: wspólna historia polsko-żydowska” Anna Bikont, redaktorka Gazety Wyborczej i pisarka oraz profesor Joanna Tokarska-Bakir, antropolożka kultury i religii, wykładowczyni na UW, pisarka opowiadały o tym, jak narracja związana z losem polskich Żydów narzuca poczucie obcości, wykluczenia, niezależnie od pielęgnowanych w niektórych środowiskach nastrojów antysemickich. Joanna Tokarska-Bakir wyraziła nadzieję, że jednak nadal są ludzie, pojedyncze osoby, którzy pragną być „sekretarzami pamięci prawdziwej”, tej niezależnej od interesu polityków, a Anna Bikont nazwała ich „wyspami pamięci”.

10 listopada Donald Tusk wygłosił wykład „11 Listopada 2018. Polska i Europa. Dwie rocznice, dwie lekcje”, w którym wielokrotnie odwołał się do ważnych wydarzeń i postaci z najjaśniejszych kart polskiej historii. „Każda historia, każdego narodu potrzebuje swoich bohaterów. Wymieniałem już tu ich nazwiska, ale chcę jeszcze raz dobitnie powtórzyć, bo to będzie chyba będzie bardzo ważne dzisiaj, w przeddzień rocznicy niepodległości: wszak to Piłsudski powiedział, że naród, który nie szanuje swojej przeszłości nie zasługuje na dobrą przyszłość, więc podkreślmy to jeszcze raz tak wyraźnie, jak to możliwe: bohaterem, ojcem naszej niepodległości jest Józef Piłsudski, bohaterem i ojcem naszej wolności jest Lech Wałęsa i basta! I nie zmieni tego faktu żadna bzdurna polityka historyczna” – mówił przewodniczący Rady Europy.

Panel „Bitwa o tożsamość” prowadzony przez Magdalenę M. Baran przyniósł rozważania na temat o kształt „polskości”. Andrzej Leder stwierdził, że jest to tożsamość rozdarta. Opiera się ona o bitwę o dumę narodową i to z czego powinniśmy być dumni, co powinno być dla nas powodem do zadowolenia.Piotr Augustyniak określił tożsamość narodową jako swego rodzaju balast, który nie raz ciągnie społeczeństwo na dno i wielokrotnie dzieli. Siła balastu dotyka nas wszystkich. Według prelegenta: „Kluczowe dla zrozumienia polskiej sytuacji i podziału jest zobaczenie, co ten podział umożliwia, co go warunkuje, a co Polaków łączy. Nazwałbym to balastem posttraumatycznym. Jesteśmy społeczeństwem w dużym stopniu ukształtowanym na poziomie nie tylko naszych świadomości stworzonych przez szereg traum, które naznaczyło nasze społeczeństwo.”. Piotr Augustyniak dalej podaje, że drogą do odrodzenia jest przyjęcie cierpienia. Całkowicie inny obraz tożsamość podaje Janusz Palikot: „Polska jest hybrydą różnych nietożsamości, braków. Polska jest hybrydą zorientowaną na przeszłość. Do braków można zaliczyć brak mitologii podstawowej, eposu słowiańskiego, który posiadają wszystkie narody. Nie mamy podstawowej opowieści. Brak powoduje pewnego rodzaju wydrążenia, wyczyszczenia z tożsamości.

Na panelu „Polityka pamięci” gościliśmy Lubę Jurgenson – wykładowczynię slawistyki na Sorbonie, Paula Gradvohla – historyka specjalizującego się w dziejach Europy Środkowej oraz Janusza Marszalca – historyka. Przewodnim tematem panelu dyskusyjnego prowadzonego przez Sebastiana Adamkiewicza była pamięć w ujęciu politycznym oraz historycznym. Paul Gradvohl podsumował panel mówiąc, że powinniśmy być zdolni tłumaczyć to, co ważne dla nas innym ludziom bez takich samych doświadczeń kulturalno-politycznych. „Najpierw należy rzetelnie nauczyć się historii z wiarygodnych źródeł, a potem propagować ją dalej” – dodał Janusz Marszalec.

Marci Shore –  historyczka Europy Środkowej oraz autorka takich książek, jak: „Kawior i Popiół” czy „Ukraińska noc” przedstawiła swoje spojrzenie na genezę rewolucji na Majdanie oraz na relacje polsko-ukraińskie. Zdaniem autorki Majdan stał się pretekstem, aby cały świat, w tym Polska, zastanowili się, co to znaczy być podmiotem oraz zastanowili się, czy rzeczywiście uważamy swój kraj za wartość. 

W panelu „Duma czy wstyd. Spór o polską historię” udział wzięli profesorowie Andrzej Friszke, Rafał Stobiecki, a także Krzysztof Iszkowski i Andrzej Saramonowicz. Prof. Stobiecki zwrócił uwagę, że leżący u podstaw narracji narodowych  mit jest elementarnie szkodliwy, bo przedstawia tylko jedną stronę historii. Andrzej Saramonowicz zwrócił uwagę, że dylemat zawarty w tytule panelu ma sens głównie pod kątem przyszłości – tego, jak wykorzystamy doświadczenia przyszłości do odpowiedzialnego działania.

Uczestniczki panelu „Czy polska historia to męska historia? Herstory”: Ludwika Wujec, Bogna Świątkowska, Kazimiera Szczuka i Marta Madejska, zarysowały podstawową barierę związaną z opowiadaniem historii z kobiecej perspektywy. Obecność kobiet na kartach historii powszechnej jest marginalna i chociaż dyskusja na ten temat jest krokiem w dobrą stronę, to według Bogny Świątkowskiej nadal odbywa się niestety w konwencji „kobiety o kobietach z kobietami”. Panelistki wyraziły obawę, że istnieje konkretny powód, dla którego historia mężczyzn jest wygodna dla patriarchatu. Służy mianowicie przypisaniu określonych ról i zamknięciu w konkretnych ramach, poza które strach wyjść i dzięki temu stanowi doskonałe narzędzie kontroli i podporządkowania. Ta świadomość powinna jeszcze bardziej motywować kobiety do bycia zauważonymi i aktywnymi uczestniczkami wydarzeń historycznych.