Jak ocalić demokrację?

Podczas Igrzysk Wolności odbyła się dyskusja pomiędzy Anną Materską-Sosnowską – doktorem Uniwersytetu Warszawskiego w Instytucie Nauk Politycznych, Aleksandrem Smolarem – prezesem zarządu Fundacji im. Stefana Batorego, a także Marcinem Królem – Profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, polskim historykiem i filozofem.
Pretekstem do rozmowy była książka „Tak umierają demokracje” autorstwa dwóch Profesorów Harvard University: Stevena Levitsky’ego oraz Daniela Ziblatta. Książka stanowi analizę załamywania się demokracji w różnych krajach, w której punkt po punkcie zostaje opisany początek choroby, jej przebieg oraz nieodwracalny zanik demokracji. Wiele państw przeżywa kryzys demokracji, ale tylko 7% udaje się wyjść z tego ręką obronną ręką. Rozmówcy wspominają, że nasz kraj pojawia się w książce zaledwie dwa razy, mimo to dyskusja opiera się przede wszystkim na bieżącej sytuacji w Europie i w Polsce. Książka jest bogata w fakty, przykłady, analizy. Odnosi się to do zjawiska populizmu. Upadek demokracji może przybierać różne formy: zamachu stanu, buntu, rewolucji i to z czym mamy do czynienia, władze wyłonione w procesie demokratycznym przeprowadzają zamach wewnętrzny. Władza wykorzystuje swoją przewagę, aby ograniczać demokrację.

Jako pierwszy głos zabrał Profesor Marcin Król, który stwierdził, że książka doskonale opisuje obecny stan rzeczy, stanowi jednak fatalne źródło diagnozy uświadamiające trudne położenie wielu rozwiniętych krajów. Książka jako swój punkt wyjścia podaje coraz liczniej ujawniające się podziały między ludźmi, a elitami. Jak mówi Profesor: „Zawsze społeczeństwo oczekiwało, że to elity będą rozwiązywać problemy egzystencjalne. Takie działanie prowadzi do zrzucania odpowiedzialność. Nie możemy jednak zapominać, że nie raz również władza może nie wiedzieć w jaki sposób rozwiązać problemy.”

Potrzebna jest współpraca i chęć podjęcia dialogu, a także szanowanie przeciwnika politycznego. Profesor Król podkreśla, że demokracja w Europie nigdy nie miała się dobrze. Współcześnie żyjemy w pewnej iluzji dającej poczucie istnienia państwa liberalnego. Nikt nie myśli, że potrzebna jest zmiana. Kiedy jednak uświadomimy sobie tą potrzebę, może być już za późno na odwracalne zmiany.

Nieco inne spostrzeżenia niż profesor Król podała Anna Materska-Sosnowska. Podkreśliła jednak, że wynika to z zakresu zainteresowań jakimi zajmuje się na co dzień. Politolożka uważa, że to co może powstrzymać demokracje instytucjonalną to dobrze działający samorząd. Doskonałym przykładem jest odwołanie do ostatnich wyborów, które pokazały, że wirus reżimu można zmienić. Potwierdził to również Król, który stwierdził, że państwo pod wieloma względami zostało już całkowicie wyczerpane. Stopniowo powinniśmy zabierać niektóre zadania państwu. Jako pracownik naukowy odwołał się do reform dotyczących szkolnictwa wyższego. Państwo nie powinno zajmować się kwestiami, na których się nie zna. Państwo powinno dać swobodę, a przede wszystkim środki na utrzymanie.

Rozmowa została zakończona pytaniem o receptę na ratowanie demokracji. Profesor Król podkreślił, że sami zdecydowaliśmy się rządzić sobą. Jest to największy fenomen demokracji. Cała reszta jest drugorzędna. Jeżeli o tym zapomnimy cała idea straci swój sens. Pojawiła się również definicja współczesnego państwa. Doktor Anna Materska-Sosnowska powiedziała: „Życie człowieka w państwie jest okresem krótkim, ale powinno się brać to w szerszej perspektywie i szukać pomysłów na dobre zmiany. Nie powinniśmy mówić, że państwo zawiodło, bo państwo to my i to my je kształtujemy, nie tylko władze”. Z kolei Aleksander Smolar uznał, że nie potrafi podać recepty. Składa się na nią wiele nazw, które od nas nie zależą: „Są to czynniki globalne, ekologiczne, kontynentalne, kryzys w Europie w przeróżnym sensie. Również strach przed imigracją, wojną ze wschodu, wszystkie te elementy oddziałują. Stabilizowanie niektórych z nich może stabilizować sytuację.”. należy pamiętać, że większość czynników leży w rękach Polaków i to od nas zależy jak będzie kształtować się demokracja.

Paulina Małota